Beeld Naomi Vonk Fotografie
It takes a village to raise a child, zeggen ze vaak. Maar waar is dat dorp te vinden in de Westerse, individualistische maatschappij? Antropoloog Roanne van Voorst betuigt dat het niet alleen onnodig zwaar is voor nieuwe ouders, dat we hier zó sterk leunen op hun zelfredzaamheid, maar ook nog eens risicovol voor het kind. Dat moet én kan beter. Wat kunnen we leren uit verschillende culturen? En hoe kunnen we die lessen gebruiken in ons eigen leven?
Er bestaan Afrikaanse stammen waar niet alleen de moeder haar pasgeboren baby de borst geeft, maar waar borstvoeding wordt aangeboden door alle nog melkgevende moeders in een dorp: zussen, tantes, buurvrouwen. Door de baby bij verschillende vrouwen te laten drinken, behoudt de moeder haar energie, heeft ze regelmatig haar handen vrij én voelt de baby zich tegelijkertijd beschermd en gekoesterd. In verschillende Zuidoost-Aziatische gemeenschappen zorgen de grootouders overdag voor jonge kinderen, zodat hun ouders tijd en ruimte overhouden om een carrière op te bouwen. In deze én heel veel andere niet-Westerse culturen hebben nieuwe ouders überhaupt wat minder zorg voor de kinderen te dragen – dorpsgenoten pakken gerust een baby op die huilt, lokale wijzen geven ouders advies bij ziekte of moeilijk gedrag, kinderen lopen met volwassen buurtgenoten naar school.
Vroeger was het in Nederland niet zo heel veel anders. Destijds woonden families vaak nog bij elkaar in de buurt en dus was er altijd wel een familielid dat in kon springen waar de ouders geen tijd hadden voor de opvoeding. Kinderen wandelden na schooltijd naar hun opa en oma voor een warme maaltijd; in de straat letten moeders uit de buurt op alle kroost. Dat veranderde toen ons land na de Tweede Wereldoorlog ging industrialiseren, de samenleving steeds individueler werd en jonge paartjes massaal naar de steden verhuisden – dichterbij hun werk, maar verder weg van hun familie en de bekende gemeenschap.
In onze moderne tijd zijn nieuwe ouders vaak overwerkt, overvraagd en eenzaam.
Eenzame ouders
Die veranderingen boden welvaart en vrijheid: best fijn om niet de hele tijd die bemoeizuchtige buurvrouw van de hoek over je kind te horen zeuren. Maar er kleefden ook nadelen aan. In onze moderne tijd zijn nieuwe ouders vaak overwerkt, overvraagd en eenzaam. Dat laatste geldt het sterkst voor alleenstaande ouders (daarvan noemt één op de vijf zich eenzaam), maar ook voor jonge moeders in koppels (daarvan voelde in 2021 meer dan de helft zich alleen) en voor opvoeders die samen jonge kinderen opvoeden. Vaak combineren zij namelijk betaald werk met het opvoeden van hun gezin, zodat er amper tijd overblijft om bij te komen en iets voor zichzelf of hun relatie te doen; de dag bestaat uit dutjes, boterhammen smeren, speelgoed opruimen, de kinderen brengen en halen naar de opvang én werk buitenshuis doen in ruil voor een salaris dat die opvang betaalt.
Andere opvoeders lijden vooral onder het feit dat er geen raadgevers en mede-opvoeders meer om hen heen lijken te wonen: ze moeten over alle ingewikkelde, nieuwe situaties – waar je als ouders nu eenmaal mee te maken krijgt – in hun eentje beslissen. Daar word je onzeker en wijfelachtig van. Want wat doe je als je baby de borst of de fles weigert? Als je peuter onbegrijpelijke woede-aanvallen heeft, of als je kleuter niet alleen in slaap kan vallen? Binnenshuis overheersen zorgen en moeheid, buitenshuis knikken we vriendelijk naar de buren – die we niet goed genoeg kennen om ze om hulp te durven vragen: zij zijn vast óók druk. In onze geïndividualiseerde maatschappij betalen we liever een onbekende, zoals een oppas, dan dat we een vriend vragen om ons te helpen met de zorg voor onze kinderen.
Ongezond
Deze situatie is niet alleen ongezond voor ouders, maar ook voor hun kinderen. Als kinderen constant te maken hebben met een of twee dezelfde opvoeders, leren ze het gedrag van die opvoeders niet relativeren. Ze merken bijvoorbeeld niet dat hun moeder wel erg pinnig reageert als ze stress ervaart of dat hun vader een neiging heeft tot depressie, omdat dat gedrag hun norm is geworden. Veel beter zou het zijn als er een iets grotere kring van vaste opvoeders om een kind bestaat. Dan leert het kind de talenten, leuke kanten én gekkigheden van genoeg verschillende opvoeders kennen, zodat helder blijft dat iets onprettigs niet per se normaal is én zodat ze in hun jonge leven verschillende volwassen voorbeelden ontmoeten.
Het fijne is: die kring van opvoeders kunnen we tegenwoordig zelf samenstellen. Daarvoor hoeven we niet naar andere landen te reizen en óók niet terug in de tijd. Wat er wél voor nodig is, is een beetje durf en een open gesprek met andere potentiële opvoeders van je kind. Vraag bijvoorbeeld een ouder uit de straat om een keer in de week voor elkaars gezinnen te koken, zodat iedereen een avond keuken-vrij is. Of ga gezamenlijk op vakantie (of zélfs samenwonen in een groter huis) met een ander jong gezin. Bespreek met je ouders om weer dichterbij elkaar te gaan wonen. Kies je kinderdagverblijf of de thuisoppas met zorg: bezie de leidsters als mede-opvoeders van jouw kind, dus zorg dat hun opvoedstijl bij de jouwe past. Vraag vrienden of ze als verjaardagscadeau een paar keer per jaar willen oppassen. Er bestaan heel veel mogelijkheden om – zelfs in een drukke stad – je eigen dorp te creëren, waarin jouw kind veilig opgroeit en jij nooit meer helemaal alleen bent.
